Światowy Dzień Seniora w Szczytnie na Mazurach. Odbędą się też targi tematyczne
Szczytno / 00:00
W naszym dziale „Cień Historii” wracamy do Ełku. Prezentujemy unikatowe, pokolorowane zdjęcia na których możecie zobaczyć jak niegdyś wyglądało to mazurskie miasto. Przypominamy też historię Ełku. Może zachęci to Was do odwiedzić tego miasta w przyszłym sezonie turystycznym?
Ełk nie ma łatwej historii. Miejscowość nawiedzało wiele klęsk: 1625 r. – zaraza, 1651 r. – wielki pożar, 1655 r. – najazd Tatarów (słynna bitwa pod Prostkami z powieści “Potop” Henryka Sienkiewicza), którzy spalili miasto i wymordowali ludność. Podniesienie się Ełku z ruiny utrudnił wielki pożar w 1688 r.
Pierwszą strażnicę na ziemi ełckiej we wczesnym średniowieczu postawili Jaćwingowie. W języku jaćwieskim słowo „łek” oznaczało białą lilię wodną, która obficie porastała rzekę płynącą przez miasto i dzięki której rzeka zyskała swą nazwę, a od niej miała powstać nazwa miasta „łek”. Z czasem zwrot „we łku” choć nie zmienił swego brzmienia, to jednak zmieniła się jego pisownia na „w Ełku” … i tak według jednego z wielu tłumaczeń powstała nazwa miasta EŁK.
W drugiej połowie XIII w. do zachodnich krańców ziem pruskich dotarły zastępy rycerzy w białych płaszczach z czarnym krzyżem. Krzyżacy wspólnie z książętami polskimi dokonali podboju ziem jaćwieskich.
Pierwsza wzmianka łącząca Ełk i fortyfikacje drewniano-ziemne pochodzi z 1390 r. Dokumenty sporządzono w samym Ełku, który nazwano w nich „Lick” i „Lyck”. Jak podaje kronikarz krzyżacki Jan z Posilge w 1398 r. komtur bałgijski, późniejszy wielki mistrz Ulrich von Jungingen, budował „dom (zamek) na Ełku (Licke)”, czyli na jeziorze, a właściwie na dużej wyspie na jeziorze Ełckim.
W 1425 r. wielki mistrz Paweł von Russdorf nadał osadzie przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim. Wieś prawdopodobnie uległa zniszczeniu w 1433 r. Prawa miejskie Ełku zapisano w akcie lokacyjnym wystawionym pod datą 27 lutego 1445 r. Data roczna jest omyłką, gdyż wystawca dokumentu wielki mistrz Paweł von Russdorf zmarł w 1441 r.
Na podstawie badań stwierdzono, że prawidłowy rok nadania praw miejskich to 1435. W przywileju miejskim miastu na prawie chełmińskim nadano 102 łany ziemi i 12 lat wolnizny.
Rozwój Ełku zahamowały konflikty zbrojne Polski i Zakonu. Największych zniszczeń okolica doświadczyła podczas wojny trzynastoletniej. Mieszkańcy Ełku opowiedzieli się po stronie Związku Pruskiego i w 1455 r. wystąpili przeciwko krzyżackiej załodze. Zamek zdobyto i spalono, a garnizon wycięto (oszczędzono jedynie braci zakonnych).
Warownia przechodziła z rąk do rąk. W 1456 r. do zamku powróciła załoga krzyżacka, w 1459 polskie wojska zaciężne wygnały krzyżaków, ale w 1462 r. zamek znowu jest we władaniu Zakonu. Po pokoju toruńskim (1466) osada pozostała w granicach państwa krzyżackiego. Krzyżacy kontynuowali akcję kolonizacyjną. W XV w. wokół Ełku powstało wiele nowych wsi. Mimo to rozwój głównego ośrodka przebiegał powoli, a czasem się załamywał.
Zniszczony podczas wojny trzynastoletniej zamek został szybko odbudowany, wzmocniony i powiększony. Dzięki poczynionym staraniom w czasie ostatniej wojny polsko-krzyżackiej wytrzymał szturmy wojsk mazowiecko-polskich i nie został zdobyty.
Miasto kilkakrotnie zajmowały i rabowały wojska mazowieckie. W 1520 r. zamek był oblegany. W marcu tego roku Mazowszanie dwukrotnie bez powodzenia szturmowali warownię, a od połowy czerwca do 7 lipca trwało regularne oblężenie zamku.
Rozbudowana po wojnie trzynastoletniej twierdza krzyżacka, dodatkowo ochraniana wodami jeziora skutecznie obroniła się przed atakami i do końca wojny pozostawała w rękach Zakonu.
Po sekularyzacji Prus zamek stał się siedzibą książęcego starosty. Ustało zagrożenie militarne ze strony Polski i Litwy, dlatego warownię stopniowo przebudowano na pałac.
Zniszczone po wojnie miasto powoli odradzało się. Szybszy rozwój ośrodka nastąpił po sekularyzacji Prus. W 1541 r. książę Albrecht Hohenzollern odwiedził Ełk w związku z prowadzonymi z Polską sporem granicznym. Książę wspierał rozwój ośrodka i w 1560 r. przeprowadził odnowienie przywilejów miejskich oraz przyznanie nowych.
Udział ludności polskojęzycznej w tej części Prus i w rejonie Ełku był przeważający i jeszcze długo po sekularyzacji kazania w kościele ełckim prowadzono wyłącznie w języku polskim.
W 1546 r. założono w Ełku szkołę przykościelną z lekcjami w j. polskim, która bardzo szybko osiągnęła wysoki poziom o czym świadczy fakt, że w latach 1549-1580 aż 48 absolwentów szkoły studiowało na Uniwersytecie Królewieckim.
Ełk mimo korzystnej sytuacji ekonomicznej, nie mógł się intensywnie rozwijać z powodu nękających go epidemii dżumy w latach – 1559, 1563, 1653 oraz 1709 i 1710. Wkrótce po trzeciej wielkiej epidemii w czasie potopu szwedzkiego, w 1656 r., miała miejsce pacyfikacja Prus południowych przez wojska pod dowództwem hetmana polnego litewskiego Wincentego Gosiewskiego.
Miasto zostało doszczętnie zniszczone, a cały region złupiony. Tereny wokół Ełku zostały całkowicie wyludnione, gdyż większość mieszkańców została porwana w jasyr przez oddziały tatarskie.
W celu pobudzenia rozwoju ośrodka Fryderyk Wilhelm I (Wielki Elektor) w 1669 r. przeprowadził odnowienie praw miejskich i przyznał nowe przywileje, powtórnie dokonał tego aktu Fryderyk III w 1690 r.
W tym okresie miasto miało układ wydłużony wzdłuż głównego traktu zakończonego bramami. Po obu stronach traktu – głównej ulicy – wznosiła się gęsta zabudowa domów drewnianych. W centralnej części przy rozszerzeniu znajdował się kościół parafialny. Z tego miejsca odchodziła w bok droga prowadząca na długi most, łączący miasto z zamkiem. Sam zamek zajmował całą wyspę i otaczał go mur ze strzelnicami.
Drewniana zabudowa miasta zagrożona była pożarami. Klęski takie dotykały miasto m.in. w roku 1688 i 1695. Liczba mieszkańców Ełku nie przekraczała tysiąc. W 1720 r. otwarto szkołę miejską, a w 1764 pierwszą aptekę. W 1800 Tymoteusz Gizewiusz założył w Ełku polskie seminarium nauczycielskie.
Pierwsza połowa XIX w. przyniosła kolejne tragedie. Pożary spowodowały, że Ełk sprawiał wrażenie nowego miasta. Nie było tu żadnego wcześniejszego zabytku. W roku 1868 nastąpiło otwarcie linii kolejowej Ełk – Królewiec.
Okres I wojny światowej przyniosły miastu kolejne klęski. Ełk znalazł się na linii frontu. Trzykrotnie dostawało się w ręce Rosjan. Na skutek bombardowań zniszczone zostało całe śródmieście.
Ełk z początku XIX w. nie różnił się wiele od miasta z drugiej połowy XVII w. Nadal przeważały drewniane budynki. Ludność w mieście była głównie polska. Ełk był również ważnym ośrodkiem ruchu mazurskiego.
Działały polskie organizacje społeczne m.in. pod koniec 1896 powstała Mazurska Partia Ludowa, a w grudniu 1923 – Masurenbund (Związek Mazurów).
W latach 1842-1850 wydawano tu pismo Przyjaciel Ludu Łecki, a w latach 1896–1902 Gazetę Ludową, redagowaną w języku polskim i przeznaczoną dla ludności mazurskiej. Wydawano również polskie książki. Ełk był rodzinnym miastem znanego mazurskiego poety Michała Kajki, któremu wystawiono w mieście pomnik w 1958 w stulecie jego narodzin.
Impulsem do rozwoju gospodarczego miasta stało się otwarcie w 1885 r. linii kolejowej, która połączyła Ełk z Piszem i Olsztynem. W latach 1893-1894 wybudowano drugi tor na odcinku Ełk – Korsze, a wiosną 1914 r. została oddana do użytku kolej wąskotorowa Ełk – Turowo.
Wszystkie te przedsięwzięcia spowodowały, że Ełk stał się ważnym węzłem kolejowym prowincji wschodniopruskiej, a rozwój aglomeracji uwarunkowała konieczność budowy infrastruktury technicznej miasta.
W 1910 na Jeziorze Ełckim powstaje nowy żelbetowy most Suermondt-Brücke. Na przełomie XIX i XX wieku miasto otrzymało nowoczesną kanalizację, gazownię, a w 1912 r. w Ełku było 700 numerów telefonicznych.
Po zakończeniu działań wojennych podjęto odbudowę. Pojawiły się nowe fabryki maszyn, tartaki, cegielnie i karczmy. W okresie międzywojennym w Ełk był siedzibą Konsulatu Polskiego.
W 1945 r. o Ełk toczyły się zaciekłe walki. 24 stycznia 1945 opustoszałe miasto zdobyły wojska radzieckie. Po zajęciu Ełku czerwonoarmiści dokonali grabieży oraz umyślnego niszczenia budynków.
Zniszczeniu uległo blisko 50% zabudowy. 6 kwietnia 1945 zdewastowane miasto zostało przekazane administracji polskiej.
Po wojnie Ełk był wyludnionym miastem powiatowym. Zasiedlono go głównie mieszkańcami z okolicznych powiatów (np. szczuczyńskiego, augustowskiego), w mniejszym stopniu przesiedleńcami z Kresów (głównie Grodzieńszczyzny i Wileńszczyzny).
Fot. Autorzy nieznani, obróbka Mazury24.eu.
Serwis mazury24.eu nie ponosi odpowiedzialności za treść komentarzy i opinii. Prosimy o zamieszczanie komentarzy dotyczących danej tematyki dyskusji. Wpisy niezwiązane z tematem, wulgarne, obraźliwe, naruszające prawo będą usuwane.
Artykuł nie ma jeszcze komentarzy, bądź pierwszy!